Co do zasady do udzielenia świadczenia zdrowotnego wymagana jest uprzednia zgoda pacjenta na udzielenie świadczeń zdrowotnych. Zasada ta stanowi jedno z praw pacjenta wyrażonego w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Przyjrzyjmy się bliżej prawu pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych.
Zgoda pacjenta na udzielenie świadczeń zdrowotnych
Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody, po uzyskaniu informacji o swoim stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu, w zakresie udzielanych przez tę osobę świadczeń zdrowotnych oraz zgodnie z posiadanymi przez nią uprawnieniami.
Zgoda pacjenta na udzielenie świadczeń zdrowotnych nie zawsze jest niezbędna. Możliwe jest udzielenie pacjentowi świadczeń zdrowotnych bez jego zgody w niektórych sytuacjach przewidzianych w poszczególnych przepisach. Przykładowo wskazać można na następujące sytuacje gdy zgoda pacjenta nie będzie wymagana:
- poddanie badaniu psychiatrycznemu osoby, której zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, bądź nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych
- przyjęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego
- wykonywanie przez diagnostę laboratoryjnego zabiegów i czynności diagnostyki laboratoryjnej przeprowadzanych na zlecenie lekarskie
- przymusowe skierowanie niepełnoletniej osoby uzależnionej od narkotyków na leczenie i rehabilitację
- przymusowe skierowanie na leczenie odwykowe osoby uzależnionej od alkoholu, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylają się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny albo systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny
Co raz częściej zgoda pacjenta na udzielenie świadczeń zdrowotnych nie jest wyrażana w zakresie szczepień. Pamiętać jednak należy, że rodzic nie ma możliwości odmowy wyrażenia zgody na wykonania szczepienia obowiązkowego, ponieważ szczepienie to wykonywane jest na postawicie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, zgodnie z którą szczepienie ochronne ma charakter obowiązkowy, co wyłącza możliwość stosowania prawa pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych. W świetle przepisów prawa o realizacji obowiązkowego szczepienia ochronnego u dziecka decyduje lekarz, po uprzednim przeprowadzeniu szczegółowego badania jego stanu zdrowia oraz zebraniu potrzebnych informacji w trakcie wywiadu z jego rodzicem w ramach kwalifikacyjnego badania lekarskiego.
Zgoda na przeprowadzenie badania
Pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych.
W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę pacjenta na udzielenie świadczeń zdrowotnych wyraża się w formie pisemnej. Przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego, całkowicie ubezwłasnowolnionego lub niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody, ma prawo do wyrażenia takiej zgody. W przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo to, w odniesieniu do badania, może wykonać opiekun faktyczny. Pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego.
Zgoda oraz sprzeciw mogą być wyrażone ustnie albo przez takie zachowanie się osób wymienionych wyżej, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się czynnościom proponowanym przez osobę wykonującą zawód medyczny albo brak takiej woli.
Zabieg operacyjny lub diagnostyka stwarzająca podwyższone ryzyko dla pacjenta
W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę pacjenta na udzielenie świadczeń zdrowotnych wyraża się w formie pisemnej. Przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego, całkowicie ubezwłasnowolnionego lub niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody, ma prawo do wyrażenia takiej zgody. W przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo to, w odniesieniu do badania, może wykonać opiekun faktyczny. Pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego.
W przypadku wyrażenia zgody na zabieg operacyjny albo zastosowanie metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta za pośrednictwem Internetowego Konta Pacjenta lub przy użyciu podpisu osobistego, wymagana jest forma dokumentowa (nie jest potrzebny własnoręczny podpis pacjenta – wystarczy wydruk z systemu).
Przeprowadzenie zabiegu bez wymaganej zgody pacjenta
Zaznaczyć należy, że zgoda na udzielenie świadczeń zdrowotnych ma istotne znaczenie również z punktu widzenia prawa karnego. Zgodnie bowiem z art. 192 k.k. kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Na podstawie art. 192 KK penalizowane będzie także przeprowadzenie zabiegu w przypadku, gdy zgoda została wyrażona, ale nie jest skuteczna. Przy czym zauważyć należy, że ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Katalog praw pacjenta
- Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych
- Prawo pacjenta do informacji
- Prawo do zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych
- Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych
- Prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych
- Prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta
- Prawo pacjenta do dokumentacji medycznej
- Prawo pacjenta do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza
- Prawo pacjenta do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
- Prawo pacjenta do opieki duszpasterskiej
- Prawo pacjenta do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie
ADWOKAT | DOKTOR NAUK PRAWNYCH
Założyciel i partner w Kancelarii GC Adwokaci. Mecenas Marcin Chowaniec specjalizuje się w prawie cywilnym i karnym, ze szczególnym uwzględnieniem spraw z zakresu błędów medycznych i procesów odszkodowawczych. Reprezentuje także nauczycieli akademickich w postępowaniach dyscyplinarnych wszystkich szczebli oraz personel medyczny przed Sądami Lekarskimi, Sądami Pielęgniarek i Położnych oraz Rzecznikami Odpowiedzialności Zawodowej.