Niealimentacja stanowi jedną z poważniejszych bolączek polskiego społeczeństwa. Według Rejestru Dłużników BIG InfoMonitor zaległości alimentacyjne na koniec lutego 2021 roku przekroczyły 11 mld zł. Tymczasem alimenty powinny stanowić wsparcie najbliższych i jednocześnie źródło utrzymania tych najsłabszych. Jakie są skutki niealimentacji?
Komornik wyegzekwuje alimenty
Pierwszym zagrożeniem z jakim powinien liczyć się alimenciarz jest egzekucja komornicza. Komornik może zająć m.in. wynagrodzenie za pracę, kwoty znajdujące się na rachunkach bankowych, nadpłatę podatków, ruchomości, a nawet nieruchomości. Do tego podkreślenia wymaga, że egzekucja alimentów prowadzona jest w specjalnej procedurze. W szczególności rozszerzona jest możliwość zajęcia komorniczego a należności alimentacyjne podlegają egzekucji w pierwszej kolejności.
Niealimentacja to przestępstwo
Niealimentacja to przestępstwo za które można nawet trafić do więzienia. Przestępstwo niealimentacji określone zostało bowiem w art. 209 kodeksu karnego.
Niealimentacja
Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli sprawca naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Podkreślania wymaga, że od 2017 roku nie jest konieczne wykazanie przez organy ścigania, że alimenciarz naraził swoim zachowaniem osobę uprawnioną do alimentów na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Obecnie wystarczające jest stwierdzenie zaległości przekraczającej równowartość 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące. Narażenie na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych stanowi natomiast podstawę do zastosowania surowszej kary.
W świetle nowelizacji z 2017 r. warto dodać, że Przepis art. 209 § 1 KK w brzmieniu od dnia 13 lipca 2017 r. (ustawa z dnia 23 marca 2017 r. – Dz.U. poz. 952) nadal zabrania pod groźbą kary uchylania się od obowiązku alimentacyjnego wynikającego z ustawy (tu – art. 128 KRO i inne). Precyzuje się w nim jedynie, że obowiązek ten musi być określony co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową. Elementy te nie konstytuują jednak przestępstwa niealimentacji. Wystarczy więc, że istniał uprzednio wydany taki prawomocny wyrok.
Kiedy organy ścigania zainteresują się alimenciarzem?
Nie zawsze organy ścigania zainteresują się niealimentacją. Przede wszystkim nie powinni się obawiać ci, których zaległość nie przekracza 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi mniej niż 3 miesiące. Nadto ściganie przestępstwa niealimentacji następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów (fundusz alimentacyjny) ściganie przestępstwa niealimentacji odbywa się z urzędu.
Niealimentacja
Gdy postępowanie zostanie wszczęte
Wszczęcie postępowania przygotowawczego w przedmiocie niealimentacji nie oznacza, że na uniknięcie konieczności odpowiadania przed sądem jest za późno. Nie podlega bowiem karze sprawca przestępstwa niealimentacji, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty. Jeżeli sprawca naraził osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca uiścił w całości zaległe alimenty sąd odstępuje od wymierzenia kary, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.
Niealimentacja
Wprowadzenie powyższych rozwiązań argumentowano w ten sposób, że uprzywilejowania sprawcy w przypadkach projektowanych sytuacji, obejmujących elementy tzw. czynnego żalu, przemawiają argumenty kryminalnopolityczne. W opinii projektodawcy powyższych rozwiązań, z uwagi na charakter przestępstwa niealimentacji, rodzaj naruszonego nim dobra prawnego oraz powody penalizacji niealimentacji jest zasadne przyjęcie rozwiązania, zgodnie z którym sprawca, w określonych warunkach, będzie mógł liczyć na niepodleganie karze lub odstąpienie od wymierzenia kary w przypadku uiszczenia w całości zaległych alimentów. Warunkiem takiego rozwiązania jest, co oczywiste, to, aby sprawca uiścił wszystkie zaległe alimenty w całości i dokonał tego w określonym terminie.
Nie każda niealimentacja skutkuje karą
Nawet w sytuacji gdy postępowanie się toczy i sprawca nie skorzystał z możliwości dobrowolnej spłaty zadłużenia nie jest przesądzone, że zostanie skazany. Pamiętać należy, że usprawiedliwione uchylanie się od alimentacji wyłącza winę i uniemożliwia skazanie za niealimentację.
Niealimentacja
Jednym ze znamion przestępstwa niealimentacji jest uporczywość uchylania się od obowiązku alimentacyjnego, a zatem wystąpienie po stronie sprawcy złej woli polegającej na umyślnym uchylaniu od tej powinności, mimo możliwości jej wykonywania. Tym samym, w wypadku zaistnienia obiektywnej niemożności łożenia na utrzymanie, z oczywistego powodu wyłączone będzie przypisanie sprawcy winy, stanowiącej konieczny warunek odpowiedzialności karnej. Do tego rodzaju okoliczności, które wyłączają umyślność w zakresie zaniechania wykonywania obowiązku alimentacyjnego przykładowo należy pozbawienie wolności osoby, na której obowiązek tego rodzaju spoczywa, o ile w tym okresie czasu nie ma on możliwości zarobkowania lub innych źródeł majątkowych, z których możliwa była realizacji należności alimentacyjnych. Innymi przykładami sytuacji wyłączających winę jest choroba czy posiadanie statusu osoby bezrobotnej.
ADWOKAT | DOKTOR NAUK PRAWNYCH
Założyciel i partner w Kancelarii GC Adwokaci. Mecenas Marcin Chowaniec specjalizuje się w prawie cywilnym i karnym, ze szczególnym uwzględnieniem spraw z zakresu błędów medycznych i procesów odszkodowawczych. Reprezentuje także nauczycieli akademickich w postępowaniach dyscyplinarnych wszystkich szczebli oraz personel medyczny przed Sądami Lekarskimi, Sądami Pielęgniarek i Położnych oraz Rzecznikami Odpowiedzialności Zawodowej.