Zwolnienie od kosztów sądowych pozwanego w EPU stanie się możliwe dzięki wyrokowi Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 maja 2020 r., w którym Trybunał uznał, że ograniczenie takiej możliwości pozwanemu w EPU jest niezgodnie z Konstytucją.
Art. 104a [Wyłączenie stosowania] ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnychW elektronicznym postępowaniu upominawczym oraz do złożenia wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy udostępnionego w systemie teleinformatycznym, przepisów art. 96 ust. 1 pkt 10, art. 100-103, art. 104 ust. 2 i art. 105 nie stosuje się.
Zwolnienie od kosztów sądowych pozwanego w EPU dotychczas
Istotą art. 104a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w odniesieniu do elektronicznego postępowania upominawczego jest wyłączenie możliwości ubiegania się przez strony o zwolnienie od kosztów sądowych na mocy postanowienia sądu (referendarza sądowego). Celem wprowadzenia omawianej regulacji było dążenie przez ustawodawcę do maksymalnego przyśpieszenia elektronicznego postępowania upominawczego.
Regulacja ta nie pozbawia powoda dostępu do sądu, o którym mowa w art. 45 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 6 ust. l EKPC, gdyż rozpoznawanie spraw cywilnych w elektronicznym postępowaniu upominawczym nie jest obligatoryjne. W przypadku gdy powód (wnioskodawca) chciałby ubiegać się o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych, może dokonać wyboru innych sposobów załatwienia swojej sprawy cywilnej.
Jednakże podkreślić należy, że powyższa możliwość (prawo wyboru postępowania, w jakim sprawa będzie się toczyła) nie występuje- z oczywistych względów- w przypadku strony pozwanej, która wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych może złożyć najwcześniej łącznie ze skutecznie wniesionym sprzeciwem od nakazu zapłaty i dopiero wówczas wywołuje ustawową powinność rozpoznania sprawy w toku postępowania zwykłego (art.505(36)§ l k.p.c.).
Omawiana regulacja budziła wątpliwości konstytucyjne w odniesieniu do sytuacji, gdy zaistnieje potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego (związanego z wydatkami np. dowodu z opinii biegłego) na etapie wniesienia sprzeciwu przez stronę pozwaną. Wówczas strona pozwana pozbawiona zostałaby możliwości skutecznego wniesienia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 maja 2020
W wyroku z dnia 6 maja 2020 r. Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. akt P 19/16 orzekł, że art. 104a ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 755) w zakresie, w jakim w elektronicznym postępowaniu upominawczym wyłącza możliwość uzyskania przez stronę pozwaną zwolnienia od kosztów sądowych, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Przedmiotem kontroli w sprawie niniejszej był art. 104a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, stanowiący (w zakresie istotnym dla sprawy), że w elektronicznym postępowaniu upominawczym nie stosuje się przepisów dotyczących przesłanek i skutków całkowitego albo częściowego zwolnienia od kosztów sądowych. Celem tej regulacji było dążenie ustawodawcy do przyśpieszenia elektronicznego postępowania upominawczego, między innymi dzięki rezygnacji z – często czasochłonnych − postępowań wpadkowych dotyczących zwalniania stron postępowania od kosztów sądowych.
Przepis budzący konstytucyjne wątpliwości sądu pytającego pozbawiał strony elektronicznego postępowania upominawczego możliwości uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych. Nie ma to znaczenia w przypadku powoda, natomiast – jak wskazuje stan faktyczny leżący u podstaw pytania prawnego – może niekiedy mieć doniosłe znaczenie dla pozwanego, z powodu zamknięcia drogi sądowej. Dzieje się tak, ze względu na niemożliwą do uniknięcia, konieczność uiszczenia kosztów sądowych przekraczających jego możliwości.
Trybunał Konstytucyjny – nie po raz pierwszy − podkreślił, że tempo rozpoznania sprawy nie jest wartością absolutną, dla której wolno byłoby poświęcić ochronę praw podmiotowych. Sprawność rozpoznania sprawy można zapewnić środkami innymi niż zamknięcie stronom drogi odwoławczej, a taki był faktyczny skutek kwestionowanej regulacji w sprawie leżącej u podstaw pytania prawnego. Według Trybunału Konstytucyjnego, każda regulacja dotycząca możliwości albo niemożliwości uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych powinna być poprzedzona wielostronnym namysłem i staranną analizą wagi kolidujących dóbr jednostkowych i ogólnospołecznych. Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w wyroku.
Zwolnienie od kosztów sądowych pozwanego w EPU po wyroku TK
Wobec powyższego wyroku TK wprowadzona została możliwość skutecznego wniesienia przez pozwanego o zwolnienie od kosztów sądowych w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Pozwany chcąc skorzystać z możliwości zwolnienia od kosztów sądowych powinien jednak pamiętać, o konieczności złożenia oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, które obecnie można złożyć tylko w firmie papierowej na specjalnym formularzu.
ADWOKAT
Założyciel i partner w Kancelarii GC Adwokaci. Specjalizuje się w obsłudze kontraktów budowlanych i prawie zamówień publicznych. Prowadzi również sprawy cywilne, w szczególności z zakresu prawa umów, prawa rzeczowego i spadkowego.