13 grudnia 2022 r. to bez wątpienia bardzo ważny, historyczny dzień dla każdego kierowcy. Trybunał Konstytucyjny uznał właśnie, że od dawna krytykowane przepisy uprawniające zatrzymanie prawa jazdy za m. in. przekroczenie prędkości powyżej 50 km/h w terenie zabudowanym są niezgodne z Konstytucją. Jakie skutki wywoła wydany wyrok? Jakie konsekwencje prawne spotkają kierowców i organy władzy? Od kiedy wyrok zacznie obowiązywać i co ze sprawami pozostającymi w toku? Choć atrament na wyroku Trybunału jeszcze dobrze nie wysechł, podejmijmy próbę odpowiedzi na te nurtujące wszystkich pytania.
Zatrzymanie prawa jazdy - co stanowią przepisy?
Przypomnijmy, że zgodnie z art. 102 ust. 1 pkt 4 ustawy z 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami tj. z dnia 21 maja 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1212), starosta wydaje decyzję administracyjną o zatrzymaniu prawa jazdy, w przypadku, gdy:
- upłynął termin ważności prawa jazdy – jeżeli organ kontroli ruchu drogowego przekazał informację o zatrzymaniu dokumentu;
- osoba posiadająca prawo jazdy krócej niż 2 lata nie przedstawiła w wymaganym terminie zaświadczenia o ukończeniu kursu dokształcającego w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz praktycznego szkolenia w zakresie zagrożeń w ruchu drogowym;
- osoba posiadająca prawo jazdy, która kierowała pojazdem w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu, nie przedstawiła w wymaganym terminie zaświadczenia o ukończeniu kursu reedukacyjnego w zakresie problematyki przeciwalkoholowej i przeciwdziałania narkomanii;
- osoba posiadająca prawo jazdy nie przedstawiła w wymaganym terminie orzeczenia o istnieniu lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdem;
- osoba posiadająca prawo jazdy nie przedstawiła w wymaganym terminie orzeczenia o istnieniu lub braku przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdem;
- kierujący pojazdem przekroczył dopuszczalną prędkość o więcej niż 50 km/h na obszarze zabudowanym;
- kierujący pojazdem silnikowym przewozi osoby w liczbie przekraczającej liczbę miejsc określoną w dowodzie rejestracyjnym (pozwoleniu czasowym) lub wynikającą z konstrukcyjnego przeznaczenia pojazdu niepodlegającego rejestracji;
- uzyskał informację o cofnięciu świadectwa kwalifikacji zawodowej, na podstawie którego dokonano w prawie jazdy wpisu;
- kierowca wykonywał przewóz drogowy pojazdem wyposażonym w tachograf, wbrew obowiązkowi nie rejestrując za pomocą tachografu na wykresówce lub karcie kierowcy wskazań w zakresie prędkości pojazdu, aktywności kierowcy lub przebytej drogi;
- kierowca wykonywał przewóz drogowy pojazdem wyposażonym w tachograf, używając cudzej karty kierowcy, używając co najmniej dwóch własnych kart kierowcy, używając cudzej wykresówki, używając jednocześnie kilku wykresówek;
- kierowca wykonywał przewóz drogowy pojazdem wyposażonym w tachograf, korzystając z niedozwolonego urządzenia, przedmiotu lub zmienionego oprogramowania umożliwiającego lub powodującego podrabianie lub przerabianie danych rejestrowanych przez tachograf;
- kierowca wykonywał przewóz drogowy pojazdem wyposażonym w tachograf, jeżeli tachograf został odłączony.
Decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy starosta wydaje na trzy miesiące. Dodatkowo decyzji nadaje się rygoru natychmiastowej wykonalności. W praktyce oznacza to, że nawet w przypadku, gdy kierowca skutecznie zaskarżył decyzję administracyjną, na rozstrzygnięcie sądu czekał dłużej niż 3 miesięczny okres zatrzymania uprawnień. Dodatkowo sądy administracyjne w decydowanej większości oddalały odwołania kierowców. Prawo do sądu było zatem całkowicie iluzoryczne.
Zatrzymanie prawa jazdy przez starostę niezgodne z Konstytucją
Co wyrok Trybunału Konstytucyjnego zmienia w praktyce?
Trybunał uznał za niekonstytucyjny przepis, który pozwala staroście wydać decyzję administracyjną o zatrzymaniu prawa jazdy na trzy miesiące, gdy według Policji:
- kierujący pojazdem przekroczył dopuszczalną prędkość o więcej niż 50 km/h na obszarze zabudowanym;
- kierowca przewozi więcej osób niż dopuszcza dowód rejestracyjny.
Zatrzymanie prawa jazdy
Zgodnie ze stanowiskiem TK brak realnych możliwości skutecznego podważania decyzji starosty, pozbawiał prawa do rzetelnego postępowania. Starosta nie dokonywał bowiem samodzielnych ustaleń faktycznych co do rzeczywistego przebiegu zdarzenia – był związany treścią informacji Policji z kontroli drogowej. Treść takiej informacji w praktyce była niemożliwa do podważenia, bo korzystała z domniemania prawdziwości. W toku postępowania administracyjnego obalenie takiego domniemania było wręcz niemożliwe. To zaś kłóci się fundamentalnie z konstytucyjnym domniemaniem niewinności. Z motywów dzisiejszego wyroku TK wynika wniosek, że kierowcy zyskają prawną drogę do obrony swoich praw. Za sprawą wyroku starosta nie wyda bowiem automatycznie decyzji o czasowym zabraniu prawa jazdy.
Zatrzymanie prawa jazdy
Kiedy wyrok Trybunału Konstytucyjnego zacznie obowiązywać?
Zgodnie z przepisami orzeczenie TK zacznie obowiązywać w dniu jego publikacji w Dzienniku Ustaw. Powinno to nastąpić niezwłocznie, choć jak historia pokazuje – nie zawsze tak bywało (patrz opóźnienie publikacji wyroku w sprawie aborcji). Z tym dniem starosta utraci podstawę prawną do automatycznego, odgórnego zatrzymywania uprawnień kierowców na podstawie informacji z kontroli drogowej. Nie ulega wątpliwości, że w sytuacji kontrowersyjnego powodu kontroli policyjnej, np. gdy kierowca kwestionował popełnienie wykroczenia, do tej pory był na straconej pozycji. Po publikacji wyroku TK w Dzienniku Ustaw, przepis art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw rozumiany w ten sposób, że „podstawę wydania decyzji, o której mowa w art. 102 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy o kierujących pojazdami stanowi wyłącznie informacja organu kontroli ruchu drogowego o ujawnieniu popełnienia czynu opisanego w art. 135 ust. 1 pkt 2 Prawa o ruchu drogowym” – przestanie obowiązywać. Kierowcy powinni zyskać tym samym realne prawo do obrony.
Zatrzymanie prawa jazdy
Jak zachować się podczas kontroli drogowej?
Do dnia dzisiejszego sytuacja kształtowała się często według następującego schematu:
- 1. Policja, rejestrowała np. za pomocą miernika laserowego auto, które przekroczyło dopuszczalną prędkość w terenie zabudowanym powyżej 50 km/h i zatrzymywała je do kontroli.
- 2. Policjant zatrzymywał dokument prawa jazdy i wydawał pokwitowanie. Na jego podstawie kierowca mógł jeszcze prowadzić przed 24 godziny.
- 3. W kolejnym kroku Policja przekazywała do starosty notatkę i ewentualnie prawo jazdy o ile kierowca miał je przy sobie (takiego obowiązku już obecnie nie ma).
- 4. Starosta na podstawie informacji z Policji wydawał decyzję administracyjną o zatrzymaniu prawa jazdy na trzy miesiące, nadając jej rygor natychmiastowej wykonalności.
Zatrzymanie prawa jazdy
Po wyroku Trybunału Konstytucyjnego Policja nadal będzie mogła zatrzymać kierowcę, wystawić mandat i przesłać notatkę do starosty, ale starosta nie będzie mógł automatycznie pozbawiać uprawnień. Starosta będzie musiał przeprowadzić wnikliwe postępowanie dowodowe, przyjąć i ocenić wyjaśnienia strony, przesłuchać i dopiero wydać decyzję. Ma to kluczowe znaczenie w sytuacji, gdy kierowca kwestionuje swoją winę. Jak doskonale wiemy, zarówno mierniki prędkości używane przez Policję są (delikatnie mówiąc) kontrowersyjnym środkiem dowodowym na przekroczenie prędkości, a i pomyłki funkcjonariuszy Policji nie należą do rzadkości. Wszyscy jesteśmy tylko ludźmi.
Zatrzymanie prawa jazdy
Prawo do odmowy przyjęcia mandatu karnego
Ważna uwaga! Należy wyraźnie rozróżnić, że czym innym jest postępowanie administracyjne, w którym starosta zatrzymuje uprawnienia do kierowania pojazdem, a czym innym jest wykroczenie polegające na złamaniu przepisów o ruchu drogowym. Dlatego poza zabraniem prawa jazdy Policja wystawia mandat za wykroczenie. Jeśli zatem kierowca jest przekonany, że nie złamał przepisów ruchu drogowego, nie powinien przyjmować mandatu. Wówczas funkcjonariusz ma obowiązek sporządzić wniosek o ukaranie do sądu, a ten dokładnie zbada i wyjaśni okoliczności zdarzenia. Przyjęcie mandatu oznacza bowiem przyznanie się do winy i w praktyce zamyka drogę obrony w postępowaniu administracyjnym. Wówczas z dużym prawdopodobieństwem uprawnienia zostaną zatrzymane.
Zatrzymanie prawa jazdy
Co ze starymi sprawami ?
Opierając się na ustnym uzasadnieniu Trybunał podkreślił, że związanie starosty treścią informacji Policji nie zamyka stronie możliwości domagania się później wznowienia postępowania i dochodzenia odszkodowania. „Wystąpienie z żądaniem wznowienia postępowania administracyjnego w sprawie zatrzymania prawa jazdy, czy też wystąpienie o odszkodowanie wiążą się z koniecznością podjęcia przez stronę dodatkowych wysiłków w tym finansowych w celu ochrony jej interesów”.
Zatrzymanie prawa jazdy
W tym miejscu warto przypomnieć, że zgodnie z art. 145a kodeksu postępowania administracyjnego możemy żądać wznowienia postępowania, gdy TK orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja. Skargę o wznowienie wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia TK. W takim postępowaniu można uzyskać potwierdzenie, że starosta nie miał prawa pozbawić prawa jazdy.
To jednak nie jedyna ścieżka. Zgodnie z art. 417 kodeksu cywilnego za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Innymi słowy – kierowcom, którzy zostali zwolnieni z pracy lub utracili dochody z powodu zatrzymania uprawnień przepis ten daje prawo do domagania się odszkodowania. Niezwykle ważne jest jednak to, by miarodajnie i adekwatnie wyliczyć i udokumentować szkodę (jest wystąpienie i wysokość), np. wykazać utracone dochody lub wyższe koszty, np. z powodu konieczności zatrudnienia kierowcy.
Zatrzymanie prawa jazdy
ADWOKAT | DOKTOR NAUK PRAWNYCH
Założyciel i partner w Kancelarii GC Adwokaci. Mecenas Marcin Chowaniec specjalizuje się w prawie cywilnym i karnym, ze szczególnym uwzględnieniem spraw z zakresu błędów medycznych i procesów odszkodowawczych. Reprezentuje także nauczycieli akademickich w postępowaniach dyscyplinarnych wszystkich szczebli oraz personel medyczny przed Sądami Lekarskimi, Sądami Pielęgniarek i Położnych oraz Rzecznikami Odpowiedzialności Zawodowej.