W dniu 9 lutego 2021 roku Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. akt P 15/17 wypowiedział się na temat dopuszczalności karalności za “użytkowanie obiektu w sposób niezgodny z przepisami”. Trybunał Konstytucyjny zbadał sprawę zgodności z Konstytucją zakwestionowanego przepisu w związku z przedstawionym mu przez Sąd Rejonowy w Słupsku pytaniem prawnym.
Zakwestionowany przepis
Zakwestionowanym przepisem ustawodawca zakazał pod groźbą kary użytkowania obiektu w sposób niezgodny z przepisami. Ustawodawca nie wymienia natomiast wprost, o jakie przepisy, których uchybienie rodzi odpowiedzialność karną, chodzi.
Art. 91a Prawo Budowlane [Użytkowanie obiektu niezgodne z przepisami]Kto nie spełnia, określonego w art. 61, obowiązku utrzymania obiektu budowlanego w należytym stanie technicznym, użytkuje obiekt w sposób niezgodny z przepisami lub nie zapewnia bezpieczeństwa użytkowania obiektu budowlanego, podlega grzywnie nie mniejszej niż 100 stawek dziennych, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Wniosek do TK - niejasne "użytkowanie obiektu w sposób niezgodny z przepisami"
W toku prowadzonego przez siebie postępowania Sąd Rejonowy w Słupsku przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie czy ort. 91 a ustawy z dnia 7 lipca 1994 r.- Prawo budowlane (Dz. U. 2016, poz. 290 j.t.) w zakresie, w jakim penalizuje użytkowanie obiektu w sposób niezgodny z przepisami, bez skonkretyzowania uregulowań prawnych, z naruszeniem których ustawodawca wiąże odpowiedzialność karną, jest zgodny z:
- z art. 2 i 42 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
- art. 7 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.,
- art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. ?
Stan faktyczny sprawy wyglądał następująco – Prokurator Okręgowy oskarżył A. O. o to, że użytkował obiekt usługowo-handlowy w sposób niezgodny z art. 55 i art. 56 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (dalej: ustawa – Prawo budowalne), tj. bez uzyskania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie obiektu oraz bez zawiadomienia Państwowej Straży Pożarnej o zakończeniu jego budowy i zamiarze przystąpienia do jego użytkowania, co wypełnia przesłanki czynu zabronionego określonego w art. 9la ustawy – Prawo budowlane. Rozpatrujący sprawę Sąd Rejonowy postanowieniem z czerwca 2016 r. umorzył postępowanie, uznając, że zarzucany oskarżonemu czyn nie zawiera znamion przestępstwa. W uzasadnieniu postanowienia Sąd wskazał, ż przestępstwo określone w art. 91a ustawy – Prawo budowalne polega na niespełnieniu obowiązku określonego w art. 61, a nie w art. 55 i art. 56 tej ustawy. W ocenie Sądu niedopełnienie obowiązków wynikających z przepisów art. 55 i 56 ustawy – Prawo budowlane powinno skutkować, na podstawie art. 57 tej ustawy, wymierzeniem przez właściwy organ kary administracyjnej, a zatem należało ewentualnie wszcząć postępowanie administracyjne, a nie karne.
Na powyższe rozstrzygnięcie Sądu prokurator wniósł zażalenie, wnioskując o jego uchylenie. Zdaniem prokuratora sąd pierwszej instancji odniósł się jedynie do jednego ze znamion czynu zabronionego określonego w art. 91a ustawy – Prawo budowlane, tj. niespełnienia określonego w art. 61 tej ustawy obowiązku utrzymania obiektu w należytym stanie technicznym, a pominął inne, istotne dla przedmiotowej sprawy, znamię w postaci użytkowania obiektu w sposób niezgodny z przepisami. Zdaniem prokuratora, art. 91a ustawy – Prawo budowlane, w części dotyczącej użytkowania obiektu budowalnego w sposób niezgodny z przepisami, odwołuje się do całości unormowań prawnych w tym zakresie i nie przewiduje żadnych wyjątków, a tym samym nie wyłącza odwoływania się do art. 55 i art. 56 ustawy – Prawo budowlane. Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone przez prokuratora rozstrzygnięcie, wskazując że art. 91a ustawy– Prawo budowlane jest niejasny i może powodować problemy z prawidłową oceną zespołu znamion, zwłaszcza tych, polegających na użytkowaniu obiektu w sposób niezgodny z przepisami, jak zarzucono to oskarżonemu.
Uzasadniając zarzuty niezgodności kwestionowanego przepisu z powołanymi wzorcami, Sąd pytający stwierdza, że art. 91a ustawy – Prawo budowlane, w zakresie, w jakim penalizuje użytkowanie obiektu w sposób niezgodny z przepisami prawa, bez jednoczesnego skonkretyzowania uregulowań prawnych, z naruszeniem których wiąże się odpowiedzialność karna, narusza zasadę państwa prawnego i wynikające z niej zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, bezpieczeństwa prawnego oraz określoności przepisów prawa. W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 42 ust. 1 Konstytucji RP, Sąd pytający odwołuje się do konstytucyjnej zasady nullum crimen sine lege, a w szczególności jej istotnego elementu, jakim jest reguła określoności regulacji represyjnych. W ocenie Sądu pytającego niewystarczająca określoność czynu zabronionego powoduje u adresata niepewność co do nakładanych obowiązków i konsekwencji prawnych oraz prowadzi do przerzucenia obowiązku ustalenia zakresu zastosowania przepisów karnych z ustawodawcy na organy stosujące prawo. Sąd pytający wskazuje, że w perspektywie wymogów wynikających z art. 42 ust. 1 Konstytucji RP, problematycznym jest zamieszczanie w przepisach dotyczących odpowiedzialności karnej odesłań do nieokreślonych bliżej regulacji prawnych. Podkreśla on, że przepisy związane z użytkowaniem obiektów budowlanych zawarte są nie tylko w ustawie – Prawo budowalne, ale w szeregu innych aktów normatywnych, co uniemożliwia doprecyzowanie znamion czynu zabronionego pod groźbą kary, a organy państwa zyskują dowolność w stosowaniu tak skonstruowanego przepisu.
Treść orzeczenia P 15/17 - przepis niezgodny z Konstytucją
Orzeczeniem z dnia 9 lutego 2021 r. Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. akt P 15/17 orzekł, że art. 91a ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2020 r. poz. 1333 oraz z 2021 r. poz. 11), w zakresie obejmującym zwrot „użytkuje obiekt w sposób niezgodny z przepisami”, jest niezgodny z art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W pozostałym zakresie Trybunał konstytucyjny umorzył postępowano w sprawie.
Skutki orzeczenia P 15/17
Wyrok w sprawie P 15/17 powoduje, że nie będzie możliwe karanie karne za każde użytkowanie obiektu w sposób niezgodny z przepisami. Karalne będą jedynie tylko te enumeratywne wskazane w ustawach przypadki. Wyrok ma niebagatelne znaczenie dla wszystkich spraw, w których zarzuca się czyn z art. 91a Prawa Budowlanego. Jeżeli bowiem zarzut dotyczy przepisu w zakresie w jakim uznany został za niezgodny z Konstytucją to treść orzeczenia TK powinna prowadzić do uniewinnienia (o ile nie można zastosować w danej sprawie innej kwalifikacji prawnej).
ADWOKAT
Założyciel i partner w Kancelarii GC Adwokaci. Specjalizuje się w obsłudze kontraktów budowlanych i prawie zamówień publicznych. Prowadzi również sprawy cywilne, w szczególności z zakresu prawa umów, prawa rzeczowego i spadkowego.