Zachowanie naszych najbliższych często pozostawia wiele do życzenia. Niekiedy sytuacja ta jest na tyle zaogniona, że nie chcemy by nasz majątek trafił w ręce tak nieodpowiedzialnej lub niewdzięcznej osoby. Jak zabezpieczyć swój majątek na wypadek śmierci by ten trafił w ręce tych, którzy na niego zasłużyli? Omawiamy pozbawienie prawa do zachowku.
Po pierwsze testament
Prawo przewiduje tylko jeden sposób na rozporządzenie majątkiem już po naszej śmierci – jest nim testament. Możemy skorzystać z testamentu zwykłego – własnoręcznego, notarialnego lub allograficznego. W szczególnych sytuacjach, gdy zachodzi obawa rychłej śmiercią, a sporządzenie testamentu zwykłego nie jest możliwe, prawo dopuszcza jeszcze testamenty szczególne – ustny, podróżny lub wojskowy.
W treści sporządzanego testamentu można nie tylko powołać spadkobiercę lub spadkobierców, czy przekazać komuś nam bliskiemu poszczególne nasze przedmioty, ale także pozbawić naszego bliskiego prawa do zachowku.
Pod drugie wydziedziczenie
Czym jest wydziedziczenie? Jest to nic innego niż pozbawienie prawa do zachowku. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Osoba wydziedziczona tego prawa nie posiada.
Nie należy też mylić sytuacji gdy do spadku powołamy inną osobę niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego z wydziedziczeniem. Wydziedziczenie jest bowiem dalej idące niż powołanie do spadku kogoś innego.
Kiedy pozbawienie prawa do zachowku jest dopuszczalne?
Prawo precyzyjnie określa w jakich sytuacjach wydziedziczenie jest dopuszczalne. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Najczęstszym powodem wydziedziczenia jest uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Przyczyna wydziedziczenia musi wynikać z testamentu, przy czym nie musi zawierać odwołania do odpowiedniego przepisu. W pojęciu “zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych” mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania ze spadkodawcą kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami, nieudzielaniu opieki, braku pomocy w chorobie. Może też chodzić o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów.
Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Dlatego warto w treści testamentu szczegółowo opisać powód dlaczego uważamy, że wydziedziczenie jest uzasadnione. Brak uzasadnienie może rodzić poważne konsekwencje. Wydziedziczenie jest bowiem nieskuteczne, jeżeli jego przyczyna nie wynika z treści testamentu, nawet gdyby w rzeczywistości przyczyna wydziedziczenia zachodziła.
Pomimo wydziedziczenia zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Innymi słowy jeżeli wydziedziczysz swojego syna to Twoje wnuki (dzieci syna) mogą domagać się zachowku zamiast ojca.
Gdy spadkodawca przebaczył
Nie zawsze można powołać się na powyższe przyczyny wydziedziczenia. Spadkodawca nie może bowiem wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. By przebaczenie było skuteczne wystarczy że nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem – spadkodawca w podstawowym zakresie rozumiał co robi. Przebaczenie może nastąpić w każdej chwili, nawet po sporządzeniu testamentu.
Pamiętajmy, że to na wydziedziczony musi udowodnić, że spadkodawca mu przebaczył. Oznacza to, że w miarę możliwości powinien on zgromadzić dowody na przebaczenie. Mogą być to przykładowo zeznania świadków, nowy testament spadkodawcy czy zwykłe pismo autorstwa spadkodawcy.
ADWOKAT
Założyciel i partner w Kancelarii GC Adwokaci. Specjalizuje się w obsłudze kontraktów budowlanych i prawie zamówień publicznych. Prowadzi również sprawy cywilne, w szczególności z zakresu prawa umów, prawa rzeczowego i spadkowego.