W dniu 2 lutego 2022 roku do Sejmu trafił projektu ustawy o przekazaniu na rzecz Węgier kodeksu “Epistola de laudibus augustae bibliothecae atque libri quatuor versibus scripti eodem argumento ad serenissimum Mathiam Corvinum Panoniae regem”. Ustawa o przekazaniu Węgrom Kodeksu Korwina zakłada przekazanie tego bezcennego zabytku na rzecz Węgier ma stanowić wyraz wdzięczności za podarowanie na rzecz Polski przez Węgry pozłacanej zbroi dziecięcej króla Zygmunta II Augusta.
Ustawa o przekazaniu Węgrom Kodeksu Korwina
Dlaczego Węgry miałyby otrzymać Kodeks
W uzasadnieniu projektu ustawy autorzy wskazują, że w art. 1 projektowanej ustawy określono zakres przedmiotowy tego aktu prawnego. Obejmuje on kwestie, które wymagają unormowania, aby umożliwić przekazanie Kodeksu na rzecz Węgier, a zatem po pierwsze, sposób nabycia przez Skarb Państwa prawa własności Kodeksu, a po drugie zasady i sposób przeniesienia na rzecz Węgier prawa własności oraz posiadania Kodeksu. Kwestie te wyznaczają dwa następujące po sobie etapy procesu przekazania manuskryptu.
Ustawa o przekazaniu Węgrom Kodeksu Korwina
Mając na uwadze, że Kodeks pozostaje własnością podmiotu samorządowego, jego przekazanie przez Rzeczpospolitą Polską na rzecz Węgier wymaga uprzedniego nabycia własności przez Skarb Państwa. W art. 2 ust. 1 projektu ustawy proponuje się, aby nastąpiło to z mocy samego prawa (ex lege) z dniem wejścia w życie ustawy. Tym samym nie będzie konieczne prowadzenie postępowania i wydawania decyzji administracyjnej, na mocy której własność manuskryptu zostałaby przeniesiona na Skarb Państwa. Istnieje bowiem ryzyko, że postępowanie takie będzie się toczyć przez dłuższy i trudny do precyzyjnego określenia czas, a to ze względu na możliwość kwestionowania przez dotychczasowego właściciela najpierw w postępowaniu instancyjnym, a następnie sądowoadministracyjnym, aktu przenoszącego własność. Odwzajemnienie gestu strony węgierskiej wymaga tymczasem, aby stosowne działania pozostawały w rozsądnym odstępie czasowym od odwzajemnianego aktu, który miał miejsce w lutym 2021 r. Oczekiwanie nawet do kilku lat na prawomocne orzeczenie potwierdzające, że Skarb Państwa skutecznie nabył własność, wobec czego może rozdysponować przekazywanym za granicę zabytkiem, nie pozwala osiągnąć zamierzonego efektu w sferze stosunków polsko-węgierskich. Należy również mieć na uwadze, że podmiot pozbawiany własności na mocy proponowanego rozwiązania nie jest podmiotem prywatnym, lecz samorządowym, a własność, w którą został wyposażony, powinna służyć w pierwszej kolejności realizacji celu publicznego. Uszczerbek w majątku tego podmiotu w żaden sposób nie utrudni, ani tym bardziej nie uniemożliwi prawidłowego wykonywania jego zadań własnych, a co najistotniejsze, zostanie w pełni wyrównany rekompensatą przewidzianą w projektowanej ustawie. Przepis art. 2 ust. 4 projektu ustawy jednoznacznie stanowi bowiem, że tytułem wyrównania uszczerbku spowodowanego utratą własności Kodeksu dotychczasowy właściciel otrzyma z części budżetu państwa, której dysponentem jest Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, środki finansowe w kwocie 25 000 000 zł (dwudziestu pięciu milionów złotych). W przepisie jest mowa o wyrównaniu uszczerbku spowodowanego utratą własności Kodeksu – wobec jakichkolwiek dalszych unormowań w tym zakresie, w tym zwłaszcza limitujących wysokość rekompensaty, zauważyć należy, że przekazywana kwota pieniężna została ustalona w omawianym przepisie w takiej wysokości, aby w pełni kompensowała szkodę dotychczasowego właściciela. Okoliczności te przemawiają za możliwością dokonania przesunięć własnościowych z mocy samego prawa, zaś uprawnienia majątkowe dotychczasowego właściciela w zakresie prawa do słusznego odszkodowania za utraconą własność zostały w sposób wystarczający zagwarantowane rozwiązaniami przyjętymi w proponowanych przepisach. Zgodnie z proponowaną treścią art. 2 ust. 5 projektu wypłata wskazanych wyżej środków nastąpi w terminie do dnia 31 marca 2022 r.
Artykuł 3 ust. 1 projektu ustawy statuuje obowiązek podjęcia przez Rzeczpospolitą Polską działań mających na celu nieodpłatne przekazanie Kodeksu na rzecz Węgier. Obowiązek ten ma charakter ogólny i będzie dotyczył wszystkich organów państwa w zakresie ich właściwości. Dla Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów będzie oznaczał konieczność realizacji konkretnych zadań wynikających z ustawy (art. 3 ust. 3 projektu), zaś dla pozostałych organów dyrektywę współdziałania w zakresie wyznaczonym ich profilem kompetencyjnym. Należy zauważyć, że przepis określa również podstawową zasadę przekazania Kodeksu na rzecz Węgier, jaką jest nieodpłatność tego aktu. W art. 3 ust. 2 projektu wyjaśniono zakres przedmiotowy pojęcia „przekazanie Kodeksu na rzecz Węgier”. Obejmuje ono zarówno przeniesienie prawa własności, jak i posiadania Kodeksu na skarb państwa Węgier lub inny podmiot wskazany przez Węgry. Tak rozumiane „przekazanie” ma charakter kompleksowy – wymaga zarówno rozdysponowania własnością (władztwem prawnym), jak i posiadaniem (władztwem faktycznym).
Rozwiązanie przewidziane w art. 4 projektu ustawy pozostaje w związku z regulacją dotyczącą sprawowania pieczy przez dotychczasowego właściciela. Mając na uwadze, że do czasu wydania Kodeksu na rzecz Węgier nie będzie on pozostawał w posiadaniu Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, a więc podmiotu wykonującego w tym przypadku uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa, niezbędne jest wprowadzenie dodatkowych unormowań zabezpieczających zabytek zarówno w sferze prawnej, jak i faktycznej. Jednocześnie wprowadzane ograniczenia będą w równej mierze dotyczyć organu wykonującego uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku do Kodeksu. Pozwoli to wyeliminować ryzyka ewentualnych nieprawidłowości również na tym odcinku. Przekazanie Kodeksu na rzec Węgier powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki. Nie jest wskazane, aby w tak z założenia krótkim czasie były podejmowane działania mogące zmieniać substancję lub wygląd Kodeksu. Potencjalne ryzyko uszkodzeń czy obniżenia wartości artystycznej Kodeksu nie jest w tym przypadku równoważone korzyściami, które mogłyby być osiągnięte. Mając na uwadze przedstawione wyżej okoliczności, przewidziano w art. 4 ust. 1 projektu, że do czasu przekazania Kodeksu na rzecz Węgier prawo własności i posiadanie Kodeksu nie podlegają zbyciu lub obciążeniu w celu innym niż określony w art. 3 ust. 1. Do tego czasu nie przeprowadza się też prac konserwatorskich i nie podejmuje działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu Kodeksu. Jednocześnie w art. 4 ust. 2 projektu przewidziano sankcję na wypadek nieuprawnionego rozporządzenia Kodeksem w „okresie przejściowym”. Proponowany przepis przewiduje, że czynności mające na celu zbycie albo obciążenie prawa własności lub posiadania Kodeksu dokonane wbrew zakazowi, o którym mowa w ust. 1, nie wywołują skutków prawnych.
Ustawa o przekazaniu Węgrom Kodeksu Korwina
Dlaczego Węgry miałyby otrzymać Kodeks
Przekazanie Kodeksu na rzecz Węgier pozwoli wyrazić wdzięczność Narodu Polskiego i odwzajemnić gest przyjaźni Narodu Węgierskiego, jaki stanowiło podarowanie stronie polskiej pozłacanej zbroi dziecięcej króla Zygmunta II Augusta, pozostającej w zbiorach i pod zarządem Węgierskiego Muzeum Narodowego. Wykonana z kutej, trawionej, grawerowanej i pozłacanej stali zbroja powstała na początku XVI wieku, jako dar Ferdynanda I dla Zygmunta Augusta, przyszłego króla Polski, z okazji jego zaślubin z córką cesarza, Elżbietą. Z zachowanej korespondencji między Komorą tyrolską a cesarzem wynika, że wykonał ją płatnerz insbrucki Jörg Seusenhorfer „dla młodego króla Polski, a monogram „ES” na napierśniku zbroi wskazuje na imiona Elisabetha i Sigismund. Zbroja zachowała się w cesarskich zbiorach wiedeńskich. W 1933 r., w ramach umowy o podziale tychże zbiorów, stała się własnością Węgier, bowiem uchodziła wówczas za zbroję Ludwika II, wykonaną z okazji zaręczyn wnuczki cesarza Maksymiliana I, arcyksiężniczki Marii, z synem węgierskiego króla Władysława II. Monogram „ES” tłumaczono wówczas jako „Sancta Elisabetha” lub „Sancta Emericus”. Od tego czasu zbroja znajdowała się w zbiorach Muzeum Narodowego w Budapeszcie. W 1939 r. badacz austriacki Bruno Thomas ustalił ponad wszelką wątpliwość, że zbroja należała do Zygmunta Augusta, nie zaś jak uważano, do Ludwika II. Wobec tych ustaleń przedmiotowe dzieło sztuki nie ma ścisłych odniesień do historii Węgier. Stanowi natomiast dobro kultury związane z historią Państwa i Narodu Polskiego. Dążąc m.in. do dalszego rozszerzania i umacniania wielostronnej współpracy, Węgry nieodpłatnie przekazały Rzeczypospolitej Polskiej prawo własności zbroi dziecięcej króla Zygmunta II Augusta na mocy porozumienia zawartego 12 lutego 2021 r. w Budapeszcie. Obecnie zbroja znajduje się w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu.
Ustawa o przekazaniu Węgrom Kodeksu Korwina
Ustawa o przekazaniu Węgrom Kodeksu Korwina
Pragnąc kontynuować oraz zacieśniać wielowiekową współpracę polsko-węgierską, w tym również na płaszczyźnie kulturalnej, proponuje się przekazać na rzecz Węgier zabytek o szczególnej wartości dla węgierskiej historii i tożsamości narodowej. Takim zabytkiem jest Kodeks, który co prawda stanowi cenny eksponat w polskich zbiorach bibliotecznych, jednakże nie ma ścisłego związku z historią Polski, natomiast dla Węgier pozostaje szczególnie cennym świadectwem dziedzictwa kulturowego i narodowego, związanym z osobą króla Macieja Korwina.
Ustawa o przekazaniu Węgrom Kodeksu Korwina
PRAWNIK
Prawnik w Kancelarii GC Adwokaci. Specjalizuje się w prawie medycznym, rodzinnym i obsłudze firm.