Testament ustny

Testament ustny to rozwiązanie dla osób chcących rozporządzić swoim majątkiem a nie mają możliwości sporządzenia testamentu w jednej z form zwykłych lub też sporządzenie takiego testamentu jest znacznie utrudnione. Czym jest testament ustny? W jakich okolicznościach i w jaki sposób może zostać sporządzony? Na te pytania odpowiadamy w niniejszym artykule.

Czym jest testament ustny?

Testament ustny jest testamentem szczególnym. Nie może być sporządzony przez spadkodawcę w każdej chwili. Spadkodawca może skorzystać z tej formy testamentu, gdy zaistnieje przynajmniej jedna okoliczność wskazana w art. 952 §1 KC. Ustawa przewiduje następujące okoliczności:

Czym jest wystąpienie obawy rychłej śmierci spadkodawcy?

Warunek wystąpienia obawy rychłej śmierci spadkodawcy wiąże się z koniecznością dokonania oceny, czy śmierć faktycznie groziła spadkodawcy w najbliższym czasie po sporządzeniu testamentu. Obawa rychłej śmierci spadkodawcy nie może być oceniana wyłącznie na podstawie subiektywnych odczuć spadkodawcy. Jej istnienie musi być uzasadnione obiektywnie, czyli muszą wystąpić takie stany chorobowe lub skutki nagłych wypadków, które w świetle wiedzy lekarskiej oraz doświadczenia życiowego mogą spowodować rychły zgon. Warto w tym miejscu podkreślić, że sam stan psychiczny, czyli przekonania spadkodawcy o istniejącej obawie rychłej śmierci, nie może być jedynym czynnikiem decydującym. Obawa rychłej śmierci musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu. Wystąpienie śmierci spadkodawcy na krótko po sporządzeniu testamentu, nie jest wystarczające. Okoliczności świadczące o istnieniu obawy rychłej śmierci są badane w postępowaniu o stwierdzenie nabycie spadku, a ich wystąpienie może być wykazywane za pomocą każdego dowodu, także zeznań świadków.

Kiedy zachowanie zwykłej formy testamentu nie jest możliwe lub znacznie utrudnione?

Ustawa nie przedstawia nawet przykładowego wyliczenia okoliczności uniemożliwiających lub znacznie utrudniających skorzystanie ze zwykłej formy testamentu. Oczywiście chodzi tu o okoliczności niecodzienne, nietypowe takie jakie powódź, czy też związane ze stanem zdrowia spadkodawcy. Okoliczności te w konsekwencji muszą prowadzić do niemożliwości lub wystąpienia znacznych trudności w sporządzeniu testamentu zwykłego. Taka sytuacja ma miejsce, gdy spadkodawca nie jest w stanie udać się do notariusza lub też nie może sporządzić testamentu własnoręcznego, ponieważ nie może lub nie potrafi pisać.

W jaki sposób powstaje testament ustny?

Testament ustny zostaje sporządzony przez spadkodawcę, w chwili gdy oświadcza swoją wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Mniejsza liczba świadków pociąga za sobą nieważność testamentu. Oświadczenie spadkodawcy musi wyraźnie wskazywać co i komu przeznacza na wypadek swojej śmierci. Co istotne, nie jest konieczne, aby spadkodawca wyrażał swoją wolę słowami, może posłużyć się innym systemem znaków na przykład językiem migowym. Jednakże w takim wypadku system znaków musi być znany nie tylko samemu spadkodawcy, ale również świadkom testamentu.

Świadkami testamentu nie mogą być osoby wyłączone na mocy art. 956 KC, czyli:

niemające pełnej zdolności do czynności prawnych;
niewidome, głuche lub nieme;
niemogące czytać i pisać;
niewładające językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
skazane prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania;

Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu również osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Jeżeli świadkiem była jedna z takich osób nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

W jaki sposób następuje stwierdzenie treści testamentu?

Dla skuteczności testamentu ustanego konieczne jest stwierdzenie treści dokonanych rozrządzeń. Zgodnie z art. 952 KC przewidziano dwa sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego. Mianowicie, należy spisać treść testamentu przed upływem roku od jego sporządzenia lub w przypadku, gdy treść nie została stwierdzona w sposób przedstawiony powyżej niezbędne jest złożenie zgodnych zeznań świadków przed sądem w terminie 6 miesięcy od otwarcia spadku, czyli od chwili śmierci spadkodawcy.

Pismo stwierdzające treść rozrządzeń spadkodawcy musi zostać sporządzone przez jednego ze świadków lub osobę trzecią. Pismo to może zostać spisane pismem ręcznym lub maszynowym, jednakże dla swej ważności wymaga podania miejsca, daty złożenia oświadczenia przez spadkodawcę, a także miejsca i daty sporządzenia pisma. Zgodnie z powołanym wyżej przepisem ustawy pismo powinno zostać podpisane przez spadkodawcę i dwóch lub wszystkich świadków. Wymóg podpisania pisma przez wszystkich świadków dotyczy sytuacji, gdy spadkodawca nie jest w stanie tego sam uczynić.

Warto zaznaczyć, że jeżeli upłyną terminy określone w ustawie i treść testamentu nie zostanie w prawidłowy sposób stwierdzona, testament jest co prawda ważny, ale bezskuteczny.