W dniu 8 lipca 2021 r. do Sejmu wpłynął projekt nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Zasadniczym założeniem projektu jest szersza ochrona wolności słowa na uczelniach wyższych. Projekt zmian jest odpowiedzią na postępowania dyscyplinarne wszczynane za wyrażanie kontrowersyjnych poglądów przez wykładowców i studentów.
Wolność myśli i słowa w nowelizacji
Kluczową regulacją przewidzianą w projektowanej ustawie jest dodanie ust. 1a w art. 275 ustawy nowelizowanej, zgodnie z którym wyrażanie przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych nie będzie stanowiło przewinienia dyscyplinarnego. Warto podkreślić, że omawiana regulacja będzie adresowana do nauczycieli akademickich. Jej celem i założeniem jest wyłączenie możliwości pociągania nauczycieli akademickich do odpowiedzialności dyscyplinarnej za wyrażanie przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych. Należy wyjaśnić, że w efekcie wprowadzenia tej regulacji takie czyny nauczycieli akademickich nie będą mogły być przedmiotem czynności i postępowań realizowanych przez rzeczników dyscyplinarnych i komisje dyscyplinarne. Ich inicjowanie i prowadzenie wbrew dyspozycji ustawodawcy będzie stanowiło naruszenie prawa materialnego.
szersza ochrona wolności słowa na uczelniach
Zgodnie z projektem do zadań rektora należeć będzie zapewnianie w uczelni poszanowania wolności nauczania, wolności słowa, badań naukowych, ogłaszania ich wyników, a także debaty akademickiej organizowanej przez członków wspólnoty uczelni z zachowaniem zasad pluralizmu światopoglądowego i przepisów porządkowych uczelni. Rektor będzie mógł realizować przedmiotowe zadanie przez monitorowanie poszanowania wymienionych wolności w uczelni, a w szczególności przez wprowadzenie odpowiednich regulacji w tym zakresie w aktach wewnętrznych uczelni, określenie „dobrych praktyk” związanych z tym zagadnieniem, a także podejmowanie określonych działań w przypadku naruszenia tych wolności, w ramach posiadanych kompetencji. Dobór instrumentów realizacji tego zadania będzie dokonywany w ramach autonomii uczelni. Regulacja ta ma na celu zobligowanie rektora do podejmowania w większym zakresie działań ukierunkowanych na zapewnienie członkom wspólnoty uczelni możliwości swobodnego wyrażania poglądów na jej forum.
Wątpliwość co do przedmiotu postępowania dyscyplinarnego
W oparciu o projekt nowelizacji na postanowienie o poleceniu rozpoczęcia prowadzenia sprawy osobie, której czynu dotyczy zawiadomienie lub informacja o możliwości popełnienia czynu mającego znamiona przewinienia dyscyplinarnego, przysługuje zażalenie do komisji dyscyplinarnej przy ministrze, w przypadku gdy sprawa objęta postanowieniem dotyczy wyrażania przez tę osobę przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych. Zażalenie wnosi się za pośrednictwem rzecznika dyscyplinarnego, któremu zostało wydane polecenie rozpoczęcia prowadzenia sprawy, w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia.
Komisja dyscyplinarna przy ministrze po przeprowadzeniu weryfikacji zaskarżonego postanowienia albo je uchyli – w przypadku gdy sprawa objęta tym postanowieniem będzie dotyczyła wyrażania przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych, albo utrzyma je w mocy – jeżeli zarzuty nauczyciela akademickiego co do treści postanowienia będą bezzasadne.
szersza ochrona wolności słowa na uczelniach
Zdaniem autorów projektu, proponowane rozwiązania mają na celu zapewnienie dodatkowej ochrony przed niesłusznym inicjowaniem postępowań wyjaśniających i dyscyplinarnych wobec nauczycieli akademickich, a ich wprowadzenie jest niezbędne, gdyż częstokroć postępowania te wszczyna się jedynie w celu wywarcia presji na osobę wyrażającą określone poglądy lub na osoby podzielające jej zapatrywania i ją wspierające. Powyższe regulacje sprawią, że polecenia rektorów wydawane rzecznikom dyscyplinarnym, a dotyczące rozpoczęcia prowadzenia sprawy w wyżej wskazanym zakresie, będą podlegały kontroli podmiotów niezależnych.
szersza ochrona wolności słowa na uczelniach
Na postanowienie komisji dyscyplinarnej przy ministrze rektorowi i osobie, której czynu dotyczy zawiadomienie lub informacja o możliwości popełnienia czynu mającego znamiona przewinienia dyscyplinarnego, przysługuje zażalenie do Sądu Apelacyjnego w Warszawie – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w terminie 7 dni od dnia jego doręczenia. Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje prowadzenia sprawy dyscyplinarnej.
szersza ochrona wolności słowa na uczelniach
Rzecznicy dyscyplinarni dokonujący w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy czynności, o których mowa w art. 285 ust. 2 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym w sprawach, które dotyczą wyrażania przez nauczyciela akademickiego przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych, wydają postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego, w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.
szersza ochrona wolności słowa na uczelniach
Kary dyscyplinarne orzeczone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy na podstawie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, w zakresie w jakim dotyczą wyrażania przez nauczycieli akademickich przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych, ulegają zatarciu.
Postępowania dyscyplinarne w toku
Projekt nowelizacji odnosi się również do postępowań dyscyplinarnych będących obecnie w toku. Wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy postępowania wyjaśniające i postępowania dyscyplinarne prowadzone na podstawie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, w zakresie w jakim dotyczą wyrażania przez nauczycieli akademickich przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych, umarza się.
szersza ochrona wolności słowa na uczelniach
Rzecznicy dyscyplinarni dokonujący w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy czynności, o których mowa w art. 285 ust. 2 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym w sprawach, które dotyczą wyrażania przez nauczyciela akademickiego przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych, wydają postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego, w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.
Zgodnie z projektem tracą także moc decyzje o zawieszeniu nauczycieli akademickich w pełnieniu obowiązków podjęte w toku postępowania wyjaśniającego przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy na podstawie art. 302 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Co ciekawe w tym zakresie projekt ustawy nie ogranicza się jedynie do spraw dotyczących wyrażania przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych ale dotyczy wszystkich postępowań w toku.
Kary dyscyplinarne orzeczone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy na podstawie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, w zakresie w jakim dotyczą wyrażania przez nauczycieli akademickich przekonań religijnych, światopoglądowych lub filozoficznych, ulegają zatarciu.
ADWOKAT | DOKTOR NAUK PRAWNYCH
Założyciel i partner w Kancelarii GC Adwokaci. Mecenas Marcin Chowaniec specjalizuje się w prawie cywilnym i karnym, ze szczególnym uwzględnieniem spraw z zakresu błędów medycznych i procesów odszkodowawczych. Reprezentuje także nauczycieli akademickich w postępowaniach dyscyplinarnych wszystkich szczebli oraz personel medyczny przed Sądami Lekarskimi, Sądami Pielęgniarek i Położnych oraz Rzecznikami Odpowiedzialności Zawodowej.