Organy administracji publicznej powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia. Sąd natomiast powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy. Nie zawsze jednak zasada szybkości postępowania jest realizowana i dochodzi do przewlekłości postępowania.
Co to jest przewlekłość postępowania?
Zgodnie z ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. tj. z dnia 8 grudnia 2017 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 75) o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki – przewlekłość postępowania ma miejsce, jeśli postępowanie zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych.
Jakie prawa człowieka narusza przewlekłe postępowanie?
Przewlekłe postępowanie stanowi naruszenie jednego z elementów prawa do rzetelnego procesu polegającego na prawie do sprawiedliwego i jawnego rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. (art. 45 Konstytucji oraz art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka)
W jaki sposób można zaskarżyć przewlekłe postępowanie?
Strona, która uważa, że postępowanie w jej sprawie jest przewlekłe, może złożyć tzw. skargę na przewlekłość.
Kiedy można złożyć skargę?
Skarga może zostać złożona w trakcie trwającego postępowania przed sądem, w postępowaniu przygotowawczym (prokuratorskim) oraz w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przez komornika sądowego. Skarga może zostać złożona jedynie w trakcie trwającego postępowania. Nie można zatem złożyć skargi na przewlekłość postępowania po jego zakończeniu.
Kto może złożyć skargę?
Skargę na przewlekłość postępowania może złożyć:
- w postępowaniu karnym – strona takiego postępowania; skargę może wnieść ponadto pokrzywdzony, nawet jeśli nie jest stroną,
- w postępowaniu cywilnym – strona, uczestnik postępowania oraz interwenient uboczny,
- w postępowaniu sądowo-administracyjnym – skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony,
- w postępowaniu egzekucyjnym – strona lub inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu,
- w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe – strona,
- w postępowaniu w sprawach o wykroczenia – strona,
- w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary – strona lub wnioskodawca.
Który sąd jest właściwy do rozpoznania skargi?
Sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie. To znaczy, że:
- jeżeli postępowanie toczy się przed sądem rejonowym, właściwy będzie sąd okręgowy,
- jeżeli toczy się przed sądem okręgowym – właściwy będzie sąd apelacyjny,
- jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem apelacyjnym lub sądem najwyższym, właściwy do jej rozpoznania jest sąd najwyższy,
- jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przygotowawczego, właściwy do jej rozpoznania jest sąd przełożony nad sądem, który byłby właściwy rzeczowo do rozpoznania sprawy (sąd właściwy do rozpoznania sprawy ustala się na podstawie art. 24 i 25 k.p.k.), np. jeżeli akt oskarżenia zostanie skierowany do sądu rejonowego, właściwy do rozpoznania skargi będzie sąd okręgowy,
- jeśli sprawa dotyczy przewlekłości postępowania w sprawach przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe lub postępowania karnego, które toczy się przed sądem, sąd przełożony nad sądem rozpoznającym sprawę jest właściwy także w zakresie przewlekłości postępowania przygotowawczego,
- jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego (np. postępowania komorniczego), właściwy do jej rozpoznania jest sąd okręgowy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności,
- jeżeli egzekucja lub inne postępowanie dotyczące wykonania orzeczenia sądowego prowadzone jest w dwu lub więcej okręgach – sąd, w okręgu którego dokonano pierwszej czynności.
W jaki sposób należy złożyć skargę?
Skargę składa się do sądu, przed którym toczy się postępowanie. Przekazuje on skargę sądowi właściwemu do jej rozpoznania (patrz powyżej). W postępowaniu egzekucyjnym skargę składa się do sądu właściwego do jej rozpoznania. Skargę na przewlekłość postępowania przygotowawczego wnosi się do prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie. Skarga powinna zawierać żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie oraz przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie.
W jaki sposób należy złożyć skargę?
Skargę składa się do sądu, przed którym toczy się postępowanie. Przekazuje on skargę sądowi właściwemu do jej rozpoznania (patrz powyżej). W postępowaniu egzekucyjnym skargę składa się do sądu właściwego do jej rozpoznania. Skargę na przewlekłość postępowania przygotowawczego wnosi się do prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie. Skarga powinna zawierać żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie oraz przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie.
Skarga podlega opłacie w wysokości 200 zł. Jeżeli skargę wniosło kilka osób, każda z nich uiszcza opłatę oddzielnie.
Jakie rozstrzygnięcie może podjąć sąd w sprawie skargi na przewlekłość postępowania?
Jeżeli sąd uzna, że w postępowaniu miała miejsce przewlekłość, uwzględnia skargę. Wówczas sąd zaleca (na wniosek skarżącego lub z urzędu) podjęcie przez organ prowadzący postępowanie (sąd, prokuratora lub komornika) odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie. Zalecenia te nie mogą jednak wkraczać w zakres oceny faktycznej i prawnej sprawy, w której toczy się postępowanie. Jeżeli sąd uwzględni skargę, sąd, na żądanie skarżącego, musi przyznać od Skarbu Państwa lub od komornika sumę pieniężną w wysokości od 2 000 do 20 000 zł. Jeżeli sąd uzna skargę za niezasadną – oddala ją.
Od czego zależy wysokość przyznanej kwoty?
Jak wspomniano wyżej, po uwzględnieniu skargi i złożeniu wniosku przez skarżącego, sąd przyznaje sumę pieniężną w wysokości od 2 000 do 20 000 zł. W tych granicach sąd przyznaje nie mniej niż 500 złotych za każdy rok trwania postępowania. Sąd bierze pod uwagę całe postępowanie, niezależnie ilu etapów postępowania dotyczy stwierdzona przewlekłość. Sąd może przyznać sumę wyższą niż 500 złotych za każdy rok trwania postępowania, jeżeli sprawa ma szczególne znaczenie dla skarżącego, a on sam nie przyczynił się w sposób zawiniony do wydłużenia postępowania. Suma ta może zostać pomniejszona o przyznane już w tej samej sprawie kwoty.
Skarga na przewlekłość czy skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (ETPC)?
Warunkiem złożenia skargi do ETPC jest wyczerpanie wszystkich dostępnych środków prawnych na podstawie prawa krajowego. Niezbędne jest zatem właściwe złożenie skargi na przewlekłość postępowania. Nieskorzystanie z tego środka spowoduje, że skarga do ETPC może zostać uznana za niedopuszczalną.
ADWOKAT | DOKTOR NAUK PRAWNYCH
Założyciel i partner w Kancelarii GC Adwokaci. Mecenas Marcin Chowaniec specjalizuje się w prawie cywilnym i karnym, ze szczególnym uwzględnieniem spraw z zakresu błędów medycznych i procesów odszkodowawczych. Reprezentuje także nauczycieli akademickich w postępowaniach dyscyplinarnych wszystkich szczebli oraz personel medyczny przed Sądami Lekarskimi, Sądami Pielęgniarek i Położnych oraz Rzecznikami Odpowiedzialności Zawodowej.