Przedawnienie karalności przestępstwa jest rozwiązaniem dla osób, którym zarzuca się popełnienie przestępstwa przed laty. Przedawnienie karalności czynu, znane już od czasów starożytnych, ma zapobiegać sytuacjom gdy za przestępstwo sprawca odpowiada po wielu latach od popełnienia czynu.
Czym jest przedawnienie karalności?
Przedawnienie karalności przestępstwa oznacza, że po upływie określonego okresu czasu popełniony czyn co prawda dalej stanowi przestępstwo ale jego nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej. Innymi słowy jeżeli upłynął termin przedawnienia karalności czynu to sprawca nie może zostać za niego skazany. Uchylenie karalności ma charakter bezwzględny i następuje z mocy prawa.
Pamiętać trzeba, że skazanie nieprawomocnym wyrokiem sądu pierwszej instancji nie powoduje przerwania terminu przedawnienia karalności. Sprawca przestępstwa może bowiem ponieść odpowiedzialność karną za popełnione przestępstwo wyłącznie w sytuacji gdy zostanie skazany prawomocnym wyrokiem sądu przed upływem terminu przedawnienia karalności. Przykładowo jeżeli termin przedawnienia karalności czynu upływa w dniu 15 maja 2021 r. a wyrok sądu pierwszej instancji zapadł w dniu 10 maja 2021 roku i oskarżony wniesie apelację to karalność czynu ulegnie przedawnieniu i sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej za popełniony czyn.
W sytuacji gdy nastąpiło przedawnienie karalności nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza. Jeżeli sąd w toku postępowania stwierdza, że nastąpiło przedawnienie ścigania oskarżonego, to nie wolno mu wydać wyroku skazującego, sąd może natomiast wydać wyrok uniewinniający. Natomiast upływ okresu przedawnienia karalności tuż po wydaniu wyroku w pierwszej instancji, ale przed upływem terminu do jego zaskarżenia apelacją, nie stanowi przeszkody do uprawomocnienia się tego wyroku, jeżeli nie zostanie on zaskarżony.
Terminy przedawnienia karalności w sprawach z oskarżenia publicznego
Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat 30 – gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa, 20 – gdy czyn stanowi inną zbrodnię, 15 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat, 10 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata lub 5 – gdy chodzi o pozostałe występki. Przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego; nie dotyczy to jednak braku wniosku albo oskarżenia prywatnego.
Jeżeli w okresie biegu terminu przedawnienia wszczęto postępowanie do terminu przedawnienia należy doliczyć kolejnych 10 lat. I tak na przykład gdy popełniony czyn stanowi zbrodnię termin przedawnienia wynosi 20 lat, jeżeli jednak w tym czasie wszczęto postępowanie w tej sprawie to termin przedawnienia wynosi 30 lat.
Terminy przedawnienia karalności w sprawach z oskarżenia prywatnego
Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia. Jeżeli w okresie biegu terminu przedawnienia wszczęto postępowanie do terminu przedawnienia należy doliczyć kolejnych 5 lat. Przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego; nie dotyczy to jednak braku wniosku albo oskarżenia prywatnego.
Przestępstwa na szkodę dziecka
W przypadku występków przeciwko życiu i zdrowiu, popełnionych na szkodę małoletniego, zagrożonych karą, której górna granica przekracza 5 lat pozbawienia wolności oraz przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności określonych w rozdziale XXV, popełnionych na szkodę małoletniego albo gdy treści pornograficzne obejmują udział małoletniego przedawnienie karalności przestępstwa nie może nastąpić przed ukończeniem przez niego 30. roku życia.
Przestępstwa, których karalność się nie przedawnia
W przypadku występków przeciwko życiu i zdrowiu, popełnionych na szkodę małoletniego, zagrożonych karą, której górna granica przekracza 5 lat pozbawienia wolności oraz przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności określonych w rozdziale XXV, popełnionych na szkodę małoletniego albo gdy treści pornograficzne obejmują udział małoletniego przedawnienie karalności przestępstwa nie może nastąpić przed ukończeniem przez niego 30. roku życia.
Przestępstwa, których karalność się nie przedawnia
Przepisów o przedawnieniu karalności nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych. Nie stosuje się ich również do umyślnego przestępstwa: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.
Przedawnienie karalności a COVID-19
W dniu 8 stycznia 2021 r. do Sejmu wpłynął projekt nowelizacji kodeksu karnego oraz procedury karnej. Poza implementacją dyrektywy ustawa prowadza szereg istotnych zmian w procedurze karnej i karnoskarbowej. Najbardziej doniosłą zmianą jest zawieszenie biegu terminu przedawnienia karalności oraz przedawnienia wykonania kary. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj.
ADWOKAT | DOKTOR NAUK PRAWNYCH
Założyciel i partner w Kancelarii GC Adwokaci. Mecenas Marcin Chowaniec specjalizuje się w prawie cywilnym i karnym, ze szczególnym uwzględnieniem spraw z zakresu błędów medycznych i procesów odszkodowawczych. Reprezentuje także nauczycieli akademickich w postępowaniach dyscyplinarnych wszystkich szczebli oraz personel medyczny przed Sądami Lekarskimi, Sądami Pielęgniarek i Położnych oraz Rzecznikami Odpowiedzialności Zawodowej.