Zachowek stanowi instytucję, która ma chronić bliskich zmarłego, którzy nie zostali jednak powołani do spadku. Zachowek ma za zadanie zapewnić środki do życia dla najbliższych członków rodziny, chronić rodzinę jako wspólnotę, wspierać sprawiedliwy podział majątku i wzmacniać solidarność społeczną. Poniżej wyjaśniamy jak obliczyć wysokość zachowku należnego po śmierci spadkodawcy.
Jak obliczyć wysokość zachowku
Kto jest uprawniony do zachowku?
Zachowek nie przysługuje wszystkim członkom rodziny. Do zachowku uprawnieni są zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek spadkodawcy oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Oznacza to, że nie każdy zstępny, małżonek czy rodzic spadkodawcy będzie uprawniony do zachowku, ale tylko taki, któremu przysługiwałby spadek z mocy ustawy, gdyby nie było testamentu. Co ważne, zachowek przysługuje także wtedy, gdy co prawda testamentu nie było, ale spadkodawca rozdał swój majątek przed śmiercią w drodze darowizn.
Jak obliczyć wysokość zachowku
Od powyższej zasady jest jednak wyjątek – spadkodawca może pozbawić prawa do zachowku poprzez wydziedziczenie takiej osoby w testamencie. Więcej na ten temat znajdziesz tutaj.
Jak obliczyć wysokość zachowku
Ile wynosi zachowek?
Co do zasady wysokość zachowku wynosi 1/2 wartości tego co uprawniony odziedziczyłby na mocy ustawy. Od tej zasady jest jednak wyjątek – jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni należy mu się 2/3 wartości tego co dziedziczyłby na mocy ustawy.
Jak obliczyć wysokość zachowku?
Aby obliczyć wysokość należnego zachowku należy w pierwszej kolejności ustalić jaki udział spadkowy przypadałby uprawnionemu jeśli doszłoby do dziedziczenia ustawowego. Więcej na temat dziedziczenia ustawowego znajdziesz tutaj. Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Jak obliczyć wysokość zachowku
Następnie tak ustalony udział spadkowy mnożymy przez jeden ze wskazanych wyżej ułamków – jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – 2/3, w innych zaś wypadkach – 1/2. W ten sposób otrzymamy ułamek odpowiadający wartości należnego zachowku. W kolejnym kroku ułamek ten należy pomnożyć przez wartość substratu zachowku. W ten sposób otrzymujemy bazową wartość zachowku.
Substrat zachowku
Substrat zachowku to abstrakcyjna wartość spadku uwzględniająca różnorakie rozporządzenia majątkowe spadkodawcy. Substrat zachowku obejmuje przede wszystkim czystą wartość spadku (aktywa spadku pomniejszone o pasywa). Do substratu spadku dolicza się:
- darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę,
- fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie,
- mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, o wartości nie większej niż wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę,
Do substratu spadku nie dolicza się:
Jak obliczyć wysokość zachowku
- zapisów zwykłych i poleceń.
- przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu, nie dolicza się drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
- przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
- nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą.
- mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej otrzymanego przez osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku.
- przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy przekazanie nastąpiło na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
- przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.
Obliczanie wartości darowizn
Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Innymi słowy jeśli nieruchomość była darowana w 2010 roku, a zachowek obliczamy w 2024 r., to ustalamy jaka byłaby w 2024 r. wartość nieruchomości gdyby nieruchomość była w takim stanie jak w 2010 r. Podobnie wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Wartość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej oblicza się według stanu z chwili ich przekazania, a według cen z chwili ustalania zachowku. W przypadku mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej w pierwszej kolejności oblicza się wartość funduszu założycielskiego i wartość mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, a następnie porównuje się obie wartości, z uwzględnieniem wskazanych wyżej zasad doliczania środków związanych z fundacją rodzinną.
Zaliczenie darowizn na zachowek
Również świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazane na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej na rzecz jego wstępnego.
Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek koszty zrealizowanego przez fundację rodzinną obowiązku alimentacyjnego ciążącego na spadkodawcy, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
ADWOKAT
Założyciel i partner w Kancelarii GC Adwokaci. Specjalizuje się w obsłudze kontraktów budowlanych i prawie zamówień publicznych. Prowadzi również sprawy cywilne, w szczególności z zakresu prawa umów, prawa rzeczowego i spadkowego.