czy koronamandaty są legalne
Rozprzestrzeniająca się epidemia koronawirusa wywarł istotny wpływ na życie w Polsce. By zminimalizować skutki epidemii w ostatnich miesiącach rząd zdecydował się na wprowadzenie rozlicznych obostrzeń, których nieprzestrzeganie może skutkować nałożeniem mandatu. Zadajmy jednak pytanie czy koronamandaty są legalne?
Wątpliwości co do legalności wprowadzonych koronamandatów
Prawnicy odpowiadając na pytanie czy koronamadaty są legalne podkreślają, że zgodnie z Konstytucją ograniczenia praw obywateli mogą nastąpić tylko w drodze ustawowej. Zgodnie bowiem z art. 31 ust. 3 Konstytucji ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Co więcej rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. W odniesieniu do rozporządzeń koronawirusowych częstokroć takiego upoważnienia ustawowego nie ma lub rozporządzenia przekracza zakres upoważnienia ustawowego.
Zaznaczamy, że nie wszystkie zmiany prawne dotknięte są wadami wskazanymi wyżej. Część zmian została bowiem wprowadzona prawidłowo drogą ustawową np. wyższa odpowiedzialność karna za narażenie na zarażenie. W takich przypadkach uwagi zawarte w niniejszym artykule nie znajdą zastosowania.
Sądy odmawiają wszczęcia postępowań
Coraz częściej dochodzą nas informacje, że sądy umarzają postępowania w sprawach koronamandatów. Jednym z pierwszych orzeczeń umarzających postępowanie w sprawie koronamandatu było orzeczenie Sądu Rejonowego w Kościanie. Postanowieniem z dnia 3 czerwca 2020 r. wydanym w sprawie o sygn. akt II W 71/20 Sąd Rejonowy w Kościanie odmówił wszczęcia postępowania. Orzeczenie dotyczyło zakazu przemieszczenia się oraz naruszeniu nakazu zakrywania nosa i ust w miejscu publicznym. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Rejonowy w Kościanie wypowiada się czy koronamandaty są legalne.
I tak w uzasadnieniu do Postanowienia z dnia 3 czerwca 2020 r. Sąd stwierdził, że podmioty które wydały rozporządzenia antycovidowe, mimo powołania się na podstawę prawną wynikającą z art. 46 ust. 2 i 4, art. 46a i art. 46b pkt 1-6 i 8-12 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, wprowadzając zakaz przemieszczania się nie działały na podstawie i w granicach tego przepisu, albowiem żaden z tych organów nie został ustawowo umocowany do ustanowienia ogólnego zakazu przemieszczania się. Należy podkreślić, iż przedmiotem rozporządzenia może być jedynie sposób przemieszczania się, a nie samo przemieszczanie. Wobec powyższego zakaz przemieszczania się wprowadzony został poza ustawowo wyznaczonymi granicami zakresu przedmiotowego rozporządzenia, gdyż zgodnie z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.
Podobnie Sąd Rejonowy w Kościanie orzekł w odniesieniu do obowiązku zakrywania ust i nosa w miejscach publicznych. W kontekście delegacji ustawowej należy zauważyć, iż ograniczenia, nakazy i zakazy zostały nałożone na podstawie art. 46a i art. 46b pkt 1-6 i 8-12 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, w tym zgodnie z art. 46a w zw. z art. 46b pkt 4 powyższej ustawy można ustanowić obowiązek poddania się badaniom lekarskim oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie. Zatem, omawiany obowiązek dotyczy jedynie osób chorych i podejrzanych o zachorowanie. Tymczasem w obowiązującym stanie prawnym uregulowanym rozporządzeniem obowiązek zakrywania ust i nosa w miejscach publicznych ma charakter powszechny, w związku z tym wykracza poza ustawową delegację. Należy wskazać, iż w kontekście omawianego obowiązku również doszło do naruszenia art. 92 ust. 1 Konstytucji RP.
Uchylane mandaty
Na gruncie art. 101 kodeksu wykroczeń mandat karny podlega niezwłocznie uchyleniu, jeżeli grzywnę nałożono za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie. W oparciu o ten przepis Sąd Rejonowy da Warszawy-Śródmieścia uchylił prawomocny mandat karny dla kobiety, która naruszyła zakaz wstępu na tereny zielone udając się do apteki po leki. Sąd wskazał, że zakup leków stanowi niezbędną potrzebę związaną z bieżącymi sprawami życia codziennego a tym samym kobieta miała prawo przemieszczać się po parku.
* Według stanu na 31 maja 2020 r. policja od chwili wprowadzenia przepisów, czyli od 16 kwietnia 2020 r.
Czy koronamandaty są legalne? - jednak spory w orzecznictwie
Powyższe sukcesy nie oznaczają jednak, że sądy są zgodne co do legalności koronamandatów. W orzecznictwie pojawiają się bowiem również i wyroki skazujące za naruszenie obostrzeń związanych z koronawirusem. W szczególności mamy do czynienia z wyrokami nakazowymi, stanowiącymi swoistą “propozycję orzeczenia”, która staje się prawomocna jeżeli oskarżony nie wniesie w terminie sprzeciwu. Sam fakt wydawania wyroków nakazowych w sprawach dotyczących koronamandatów świadczy o rozbieżności w orzecznictwie albowiem skoro sądy wydają wyroki nakazowe to nie dopatrzyły się naruszenia prawa na etapie legislacyjnym przepisów stanowiących postawę orzekania. Wydaje się zatem, że na wyklarowanie się jednolitej linii orzeczniczej w odniesieniu do koronamandatow przyjdzie nam jeszcze trochę poczekać.
Podsumowując niewątpliwie znaczna cześć mandatów mogła zostać wydana niezgodnie z prawem a tym samym w oparciu o wskazany wyżej art 101 kodeksu wykroczeń powinna zostać uchylona. Osoby, które uważają, że nałożony na nie mandat mógł być wydany z naruszeniem obowiązujących przepisów powinny skrupulatnie przeanalizować podstawę wystawienia mandatu lub skonsultować się ze specjalistą.
Aktualizacja
Pamiętać należy, że jedna z ostatnich aktualizacji ustaw COVIDowych zmodyfikowała przepis będący podstawą wprowadzania obostrzeń. W konsekwencji ustawa daje premierowi upoważnienie m.in do wprowadzenia nakazów zakrywania ust i nosa. Sądy nadal nie wypowiedziały się o legalności nowych koronamandatów.
ADWOKAT
Założyciel i partner w Kancelarii GC Adwokaci. Specjalizuje się w obsłudze kontraktów budowlanych i prawie zamówień publicznych. Prowadzi również sprawy cywilne, w szczególności z zakresu prawa umów, prawa rzeczowego i spadkowego.